افول اخلاق

اول اینکه در دوره ای ، علم فقه غلبه خاص یافت . تاکید بر اینکه مسلمان کسی است که رفتارش با فقه منطبق باشد . و به طور کلی فربهی ِ علم فقه  به نحیف شدن ِ اخلاق منجر شد . این ، نه تنها در عمل که در نظر نیز به وقوع پیوست . ...
من به رغم پاره ای ایرادها منکر کارکرد فقه در حال حاضر نیستم .
آنچه من با آن مشکل دارم فربه بودن فقه ، آن هم به هزینه نحیف شدن اخلاق است .
 در جامعه ، تاریخ و فرهنگ ما ، چنان وا نمود شد که گویی فقه پاسخ تمام سؤالات مربوط به رفتار آدمیان را می دهد .
غزالی نیز به دنبال همین آفات در جامعه اسلامی بود که احیاء علوم دین را نوشت . وی در مقدمه و سایر بخش های کتاب به این معضل اشاره می کند و یادآور می شود که فقه چنان فربه شده است که جای را بر اخلاق تنگ کرده است . به زعم غزالی، احیای دین منوط به احیای اخلاق دینی از جمله است .

دلیل دوم  قرن ها زندگی زیر سایه نظام های استبدادی است ، حتی پیش از ورود اسلام به ایران .
نظام های استبدادی ، عیوب و نقایص بسیار دارند . یکی از بدترین و مهیب ترین نقص این نظام ها عقب ماندگی اخلاقی است . در نظام های استبدادی ، هرمی وجود دارد که قاعده آن را مردم تشکیل میدهند و در صدر آن ، حاکمان جای می گیرند و چون نظام ، استبدادی است هیچ قاعده ای برای گرفتن حق  جز نزدیک شدن به راس هرم یا حاکمان وجود ندارد . این گونه است که شخص مستبد ، خود معیار و الگوی اخلاق می شود و فرد برای رسیدن به راس هرم قدرت ، هر حق و فضیلت و ارزشی را زیر پای می نهد . 

گفت و گو با عبدالکریم سروش
قصه افول اخلاق
منبع : بازتاب اندیشه ، شماره ٤٦